W ostatnich dekadach dynamiczny rozwój technologii cyfrowych zrewolucjonizował sposób, w jaki uczymy się i konsumujemy treści. W miarę jak e-książki, tablety i smartfony zastępują tradycyjne książki drukowane, rośnie zainteresowanie badaczy skutkami tych zmian na zdolności czytelnicze. Właśnie te kwestie porusza meta-analiza „Nie wyrzucaj drukowanych książek” (Don’t throw away your printed books) autorstwa Pablo Delgado, Cristiny Vargas, Rakefet Ackerman i Ladislao Salmeróna, która stanowi przełomowe badanie nad różnicami w rozumieniu tekstu w zależności od medium.
Niniejszy artykuł przedstawia tło, przebieg oraz wnioski z tej pracy, ukazując jej znaczenie dla edukacji i praktyki czytelniczej.
Tło badań
Od początku XXI wieku papierowe książki coraz częściej ustępują miejsca cyfrowym alternatywom. Zalety cyfrowych narzędzi są liczne – od obniżonych kosztów produkcji po możliwość personalizacji treści. Niemniej jednak, niektórzy badacze zwracają uwagę na potencjalne negatywne skutki digitalizacji dla rozumienia tekstów. Już wcześniejsze badania wskazywały, że wyniki testów zrozumienia tekstu bywają gorsze w przypadku czytania na ekranie w porównaniu do papieru, ale rezultaty nie były jednoznaczne. Próbowano również wyjaśniać te różnice, biorąc pod uwagę takie czynniki jak charakterystyka tekstu, preferencje czytelnika czy ramy czasowe przeznaczone na czytanie.
Badanie przeprowadzone przez zespół Pabla Delgado wyróżnia się wśród innych, ponieważ obejmuje dane z ponad 50 niezależnych badań przeprowadzonych w latach 2000-2017, co pozwala na dokonanie szerokiej analizy trendów i czynników moderujących. Kluczowym celem badaczy było ustalenie, czy medium wpływa na zrozumienie tekstu oraz jakie czynniki mogą moderować te wpływy.
Przebieg badań
Meta-analiza objęła 54 badania, w których wzięło udział łącznie 171 055 uczestników. Kluczowym kryterium włączenia było porównanie zrozumienia tekstów czytanych na papierze oraz na ekranach urządzeń cyfrowych (np. komputerów, tabletów czy e-czytników). Wybrane badania musiały również zapewniać porównywalność treści i warunków eksperymentalnych, takich jak brak dodatkowych funkcji cyfrowych (np. hiperlinków). W analizie uwzględniono dwa rodzaje projektów badawczych: z międzygrupowym oraz wewnątrzgrupowym porównaniem wyników.
Wyniki badań: książki czy ebooki
Głównym rezultatem meta-analizy było wykazanie przewagi medium papierowego nad cyfrowym w kontekście czytania ze zrozumieniem. Średnia wartość efektu wynosiła -0,21 (Hedges’ g), co wskazuje na lepsze wyniki testów po czytaniu na papierze. Efekt ten był spójny zarówno w projektach z międzygrupowym, jak i wewnątrzgrupowym porównaniem.
W badaniu zidentyfikowano również trzy istotne moderatory:
- Ramy czasowe – przewaga papieru wzrastała w warunkach ograniczonego czasu na czytanie w porównaniu do sytuacji, gdy uczestnicy mogli samodzielnie zarządzać swoim czasem.
- Rodzaj tekstu – medium papierowe zapewniało lepsze zrozumienie tekstów informacyjnych oraz mieszanych (informacyjno-narracyjnych). Różnice między mediami były natomiast znikome w przypadku tekstów narracyjnych.
- Rok publikacji badania – przewaga papieru wzrastała w miarę upływu czasu, co może sugerować, że mimo coraz większej ekspozycji na technologie cyfrowe, nie następuje adaptacja poprawiająca wyniki czytania na ekranach.
Dodatkowo zauważono, że takie czynniki jak konieczność przewijania tekstu (scrolling) czy użycie komputerów stacjonarnych zamiast urządzeń mobilnych mogą pogarszać wyniki w grupach czytających cyfrowo.
Znaczenie badań
Wyniki tej meta-analizy mają szerokie implikacje zarówno dla edukacji, jak i dla projektowania narzędzi cyfrowych. Po pierwsze, potwierdzają, że media cyfrowe, choć nieodzowne we współczesnym świecie, nie zawsze są optymalnym medium do nauki. Warto więc zachować miejsce dla tradycyjnych książek w systemach edukacyjnych. Po drugie, badania te wskazują na konieczność projektowania urządzeń i aplikacji edukacyjnych w sposób uwzględniający potrzeby użytkowników, np. minimalizując przewijanie tekstu czy wspierając skupienie.
Znaczenie wyników dla polityki edukacyjnej jest również kluczowe. Badacze wskazują, że rozwój strategii edukacyjnych i narzędzi cyfrowych powinien wspierać głębokie przetwarzanie treści i rozwój umiejętności metapoznawczych, takich jak monitorowanie własnego zrozumienia.
Link do badań: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1747938X18300101
Serwis ma charakter edukacyjny, nie stanowi i nie zastępuje porady lekarskiej, a treść artykułów nie stanowi fachowej porady medycznej. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za zastosowania informacji zamieszczonych na stronach serwisu.
